Stereotypen bepalend in reacties op seksueel geweld
Ideeën over wat ‘normaal’ is spelen een grote rol in de reacties op verhalen van slachtoffers van seksueel geweld. Mensen reageren over het algemeen negatiever wanneer de gebeurtenissen afwijken van het stereotiepe verhaal, bijvoorbeeld wanneer het slachtoffer een man is. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van sociaal-psycholoog Eva Mulder. Zij pleit voor meer aandacht voor de ‘grijze gebieden’ van seksueel geweld in het belang van de slachtoffers.
Mulder verdedigt haar proefschrift The Normality of Rape? Observer Reactions to Stories of Female and Male Sexual Assault morgen aan de Tilburg University.
Mulder onderzocht waarom en hoe negatieve reacties tegenover slachtoffers van seksueel geweld tot stand komen. In acht experimentele studies liet ze Nederlandse, Duitse en Britse respondenten reageren op slachtoffers die niet voldoen aan het ideaalbeeld, bijvoorbeeld omdat ze niet tegenstribbelden of na afloop kwaad reageerden in plaats van verdrietig of bang.
De resultaten van het onderzoek bevestigen dat ideeën over wat ‘normaal’ is een grote rol spelen in de reacties op slachtofferverhalen. Respondenten reageren over het algemeen negatiever wanneer een slachtoffer afwijkt van het ideaal slachtofferbeeld. De invloed van normatieve verwachtingen lijkt zelfs zo sterk, dat een man die verkracht is kans loopt om door anderen als ‘vrouwelijker’ beschouwd te worden.
Ook zijn respondenten terughoudend in het aanmerken van de situatie als seksueel geweld als ze geconfronteerd worden met een non-stereotypisch scenario, bijvoorbeeld wanneer expliciete dwang ontbreekt. En dat terwijl de meeste mensen in abstractie wel vinden dat seks zonder wederzijdse instemming verkrachting is.
Grijze gebieden
Alleen al vaststellen wat seksueel geweld is, blijkt een complex proces dat wordt gekenmerkt door grijze gebieden, juist in deze veranderlijke tijden, aldus Mulder. Het is volgens haar belangrijk oog te hebben voor deze complexiteit, zowel binnen wetenschappelijk onderzoek als in het publieke domein. In Nederland is daar vorig jaar een poging toe gedaan met het wetsvoorstel van minister Grapperhaus om ‘seks tegen de wil’ strafbaar te maken. Na veel kritiek - seks tegen de wil werd in het eerste voorstel niet als verkrachting gezien - heeft Grapperhaus in maart een nieuw wetsvoorstel uitgebracht.
De onderzoeker stelt dat de ambiguïteit en dynamiek van onvrijwillige seks zich dan ook maar moeilijk in een (nieuwe) categorie lijken te vatten. Ook buiten het wettelijk kader is het belangrijk om te bedenken dat reacties van de sociale omgeving niet alleen effect hebben op de slachtoffers zelf, maar ook bijdragen aan onze kennis over wat telt als geweld, als onschuld, en als een verhaal dat sympathie verdient.
Livestream
Eva Mulder promoveert op vrijdag 26 maart om 16.00 uur aan Tilburg University. De promotie kan worden gevolgd via een livestream.